Rozwód, – kiedy sąd może orzec?

Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód. Jednakże mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo, jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba, że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo, że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Rozwód – od czego zacząć?

Jeśli zapadła już ostateczna decyzja o rozwodzie, kolejnym krokiem jest złożenie pozwu w Sądzie.
Dokumentem, który jest niezbędny do wszczęcia rozprawy rozwodowej poza pozwem oczywiście jest akt małżeństwa. Jeśli małżonkowie są rodzicami dzieci, które nie ukończyły jeszcze 18-tego roku życia, niezbędne będą również ich akty urodzenia.
Wpis sądowy w sprawie rozwodowej kosztuje 600 zł. Opłatę tę ponosi osoba, która składa pozew.
Jeżeli powód nie ma pieniędzy na uiszczenie tej kwoty, może wnioskować o zwolnienie z obowiązku ponoszenia kosztu wpisu sądowego. Taki wniosek można uzyskać w każdym Sądzie lub na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości, jest to: oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania

Do którego sądu skierować pozew o rozwód?

Sprawy o rozwód rozstrzygane są w I instancji przez Sądy Okręgowe, dlatego podstawową zasadą
jest skierowanie pozwu do Sądu Okręgowego, wedle ostatniego miejsca zamieszkania małżonków.
Należy zauważyć, że sąd ten będzie właściwy niezależnie od tego, czy małżonkowie w okręgu danego sądu mieli wspólne miejsce zamieszkania, czy też mieszkali oddzielnie. Dla wyznaczenia sądu właściwego według rozważanego kryterium koniecznym jest jednak, aby choć jedno z małżonków
w okręgu tym miało jeszcze miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu. Za zwykły pobyt należy uznać przebywanie w danej miejscowości bez zamiaru stałego w niej pobytu.
Jeżeli małżonkowie nie mieszkali w okręgu tego samego sądu lub wprawdzie mieli tam miejsce zamieszkania, ale w dacie wytoczenia powództwa żadne z nich już w okręgu tym nie mieszka,
ani nie przebywa, wówczas wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej,
a jeżeli i tej podstawy nie ma – sąd miejsca zamieszkania powoda. Każda z właściwości wyznaczona
na powyższych podstawach jest właściwością wyłączną i aktualizuje się dopiero wówczas, gdy odpada możliwość określenia sądu właściwego w sposób uregulowany przez ustawodawcę we wcześniejszej kolejności
Jeśli jedno z małżonków zmieniło miejsce zamieszkania, pozew należy złożyć do Sądu Okręgowego, właściwego dla miejsca zamieszkania pozwanego. W przypadku, gdy pozew zostanie złożony
do niewłaściwego Sądu, Sąd, który stwierdzi swą niewłaściwość, przekaże sprawę sądowi właściwemu. Postanowienie sądu może zapaść na posiedzeniu niejawnym. Sąd, któremu sprawa została przekazana, jest związany postanowieniem o przekazaniu sprawy. Jednak czynności dokonane w sądzie niewłaściwym pozostają w mocy.
w niewłaściwej jednostce, Sąd zbada czy jest właściwościowym organem i w razie pomyłki, sam przekaże sprawę do właściwego Sądu.
Sprawy o rozwód rozpatrywane są w składzie jednego sędziego, jako przewodniczącego i dwóch ławników rozpoznaje sprawy.

Mediacja przy sprawie rozwodowej

Jedna ze stron postępowania lub obie mogą złożyć w Sądzie wniosek o przeprowadzenie mediacji. Wniosek o przeprowadzenie mediacji zawiera oznaczenie stron, dokładnie określone żądanie, przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie, podpis strony oraz wymienienie załączników. Sąd aż do zamknięcia pierwszego posiedzenia wyznaczonego na rozprawę może skierować strony do mediacji. Po zamknięciu tego posiedzenia sąd może skierować strony do mediacji tylko na zgodny wniosek stron. Sąd może skierować strony do mediacji tylko raz w toku postępowania. Ten rodzaj postępowania jest stosowany w sytuacji wypracowania opieki nad dzieckiem i kontaktów, obowiązku alimentacyjnego. Natomiast de facto o rozwodzie orzeka Sąd, natomiast kwestie kontaktów z dzieckiem można ustalić w drodze mediacji, której ugoda zatwierdzona przez Sąd ma skutki prawomocnego wyroku i podlega wykonaniu.

Świadkowie:

W toku postępowania, zarówno pozwany jak i powód mogą powołać świadków dla potwierdzenia swoich zeznań.
Świadkami mogą być osoby niespokrewnione z żadną ze stron, ale również osoby z bliskiej rodziny.
To Sąd ocenia czy zeznania danej osoby można uznać za wiarygodne czy też nie.
Ponad to nie ma obowiązku pytania świadka o zgodę na składanie zeznań w sprawie. Każda osoba,
która otrzyma wezwanie do Sądu, musi się stawić na rozprawie. W przypadku niestawiennictwa Sąd może nałożyć karę grzywny a nawet zarządzić przymusowe doprowadzenie.
Powód składając pozew o rozwód do sądu obowiązany jest wskazać (oznaczyć) świadków poprzez wskazanie imienia, nazwiska i adresu zamieszkania oraz dokładnie oznaczyć fakty, które mają
być zeznaniami poszczególnych świadków stwierdzone.

Zabezpieczenie powództwa:

W trakcie trwania sprawy rozwodowej, strony mogą złożyć wniosek o zabezpieczenie na czas trwania postępowania. Powództwo może dotyczyć zarówno alimentów na dzieci, których ostateczna wysokość zostanie określona po zakończeniu postępowania sądowego, jak również zabezpieczenie kontaktów z dziećmi. W przypadku kontaktów z małoletnimi, Sąd kierując się dobrem dziecka/dzieci, ustala ich miejsce zamieszkania. Oraz określi szczegóły kontaktów.
Kodeks postępowania cywilnego określa termin na rozpatrzenie wniosku o zabezpieczenie w terminie 7 dni od jego złożenia. W rzeczywistości należy jednak uzbroić się w cierpliwość, ponieważ w znikomych przypadkach Sąd dotrzymał tego terminu.
Należy pamiętać, że  Sąd może udzielić zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania lub w jego toku. Składając wniosek o zabezpieczenie należy uprawdopodobnić roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia. Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy,
gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie.

Orzekanie o winie przy rozwodzie:

Orzekając rozwód sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Jednakże na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy.
O czym orzeka sąd w wyroku rozwodowym:
W wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i o kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Sąd uwzględnia porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba, że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka. Sąd może pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom na ich zgodny wniosek, jeżeli przedstawili porozumienie, o którym mowa powyżej i jest zasadne oczekiwanie, że będą współdziałać w sprawach dziecka.
W tym przedmiocie można prowadzić mediacje.
Jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd w wyroku rozwodowym orzeka także o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków. W wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka. Na zgodny wniosek stron sąd może w wyroku orzekającym rozwód orzec również o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe.. Na wniosek jednego z małżonków sąd może w wyroku orzekającym rozwód dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu. Z reguł jednak o podziale orzeka się po otrzymaniu wyroku rozwodowego ze względu na sprzeczność stron w tym przedmiocie. Orzekając o wspólnym mieszkaniu małżonków sąd uwzględnia przede wszystkim potrzeby dzieci i małżonka, któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej.
Możliwość powrotu do poprzedniego nazwiska
W ciągu trzech miesięcy od chwili uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu małżonek rozwiedziony, który wskutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, może przez oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa.

Alimenty dla małżonka:

Małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego. Jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku. Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże, gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba, że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni.

Podział majątku:

Po rozwodzie nadchodzi czas na podział majątku. Jeśli byli małżonkowie chcą rozwiązać sprawę polubownie, wystarczy, że udadzą się do notariusza lub podpiszą ugodę przed Sądem, ewentualnie można mediować podziała majątku przy mediatorze. Ugoda sporządzona przez mediatora i przesłana do Sądu po jej zatwierdzeniu ma skutki prawomocnego wyroku, podlegającego egzekucji.
Umowny podział majątku wspólnego
Jeśli strony są w stanie dojść do porozumienia podział majątku może nastąpić w drodze umownej. Jeśli w skład majątku wspólnego wchodzi nieruchomość (także np. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego) umowa musi mieć formę aktu notarialnego.
Sądowy podział majątku wspólnego
Jeżeli natomiast dochodzi do sporu o to co komu się należy, sprawę musi rozstrzygnąć Sąd.
W toku postępowania może zdarzyć się, iż biegły sądowy dokona wyceny poszczególnych składników majątku. W tym miejscu należy zaznaczyć, że takie postępowanie poza tym, że jest czasochłonne jest również bardzo kosztowne.
Jeśli strony nie są w stanie dojść do porozumienia, zostaje droga sądowa.
Postępowania o podział majątku wspólnego należą do spraw bardzo skomplikowanych, choćby ze względu na trudności w dowodzeniu zasadności orzeczenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, rozliczenia nakładów poczynionych z majątków osobistych na majątek wspólny (czy też z majątku wspólnego na majątki osobiste małżonków). Oczywiście fakt poniesienia jakichkolwiek nakładów musi zostać udowodniony, nie wystarczą same twierdzenia strony, iż takie nakłady zostały poniesione.
W postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami sąd rozstrzyga także o żądaniu ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym oraz o tym, jakie wydatki, nakłady i inne świadczenia z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego lub odwrotnie podlegają zwrotowi.
Żaden przepis nie zakreśla terminu do wniesienia sprawy o podział majątku. Sprawę taką można wnieść do sądu nawet 10 lat po uprawomocnieniu się wyroku w sprawie o rozwód. Nie warto jednak czekać tak długo. Upływ czasu powoduje zazwyczaj trudności w ustaleniu, co wchodziło w skład majątku wspólnego oraz trudności dowodowe np. w kwestii rozliczania nakładów poczynionych z majątków osobistych małżonków na majątek wspólny.
Właściwość sądu w sprawie o podział majątku wspólnego
Strony wnosząc wniosek do sądu, nie mogą dowolnie wybrać sądu, przed którym będzie się toczyć postępowanie. Właściwość sądu określają, bowiem przepisy procedury cywilnej. W sprawie o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami właściwy jest sąd miejsca położenia majątku, a jeżeli wspólność ustała przez śmierć jednego z małżonków – sąd spadku.
Opłata sądowa w sprawie o podział majątku
Przepisy przewidują stałą opłatę niezależnie od wartości majątku. Opłata ta wynosi 1000 zł. Opłatę uiszcza wnioskodawca (a więc ten z małżonków, kto wnosi wniosek do sądu).
W postępowaniu o podział majątku wspólnego uwzględnia się tylko składniki stanowiące majątek wspólny małżonków.
Jeśli więc jeden z małżonków nabył określony składnik (np. mieszkanie czy samochód) w drodze dziedziczenia lub darowizny nie będzie on podlegał podziałowi w ramach dokonywania podziału majątku dorobkowego małżonków.
Pozostanie jednak kwestia rozliczenia nakładów, jakie zostały poniesione na to mieszkanie (nieruchomość) z majątku wspólnego czy też z majątku osobistego drugiego z małżonków). Jeśli więc np. dom stanowił własność żony, gdyż żona dostała go od rodziców albo odziedziczyła po babci, ale mąż z „własnych” pieniędzy dom ten wyremontował będzie mógł on rozliczyć dokonane nakłady – właśnie w postępowaniu o podział majątku wspólnego.
Uwaga: małżonek, który twierdzi, iż takie nakłady były ponoszone powinien przedstawić w toku postępowania odpowiednie dowody (np. faktury czy rachunki).
Ustalenie wysokości udziałów w majątku wspólnym
Postępowanie o podział majątku dorobkowego wykazuje szereg odrębności od innych postępowań działowych dokonywanych między współwłaścicielami. Jednym z nich jest możliwość ustalenia w toku postępowania nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym. Aby sąd mógł ustalić nierówne udziały muszą być  spełnione przesłanki przewidziane w art. 43 § 2 k.r.o.:
Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z takim żądaniem tylko w wypadku, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji.
Nie można tego warunku rozumieć w taki sposób, iż tylko ten ze współmałżonków, który pracował zawodowo, przysparzał majątku rodzinie.
Jeśli więc np. żona nie pracowała zawodowo, ale zajmowała się domem i wychowywała dzieci, a tylko mąż pracował zawodowo, raczej nie będzie miał on szans na ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym podczas postępowania sądowego.
Oceny dokonuje jednak zawsze sąd   – na podstawie okoliczności konkretnej sprawy.
Uwaga: żądanie ustalenia nierównych udziałów nie ulega przedawnieniu. (ustalenie nierównych udziałów może jednak mieć miejsce wyłącznie w trakcie postępowania o podział majątku wspólnego – i to w trakcie postępowania przed sądem I instancji).
Śmierć jednego z małżonków przed dokonaniem podziału majątku wspólnego
Postępowanie o podział majątku wspólnego warto przeprowadzić niezwłocznie po uprawomocnieniu się wyroku w sprawie rozwodowej.
Co prawda żaden przepis nie zakreśla maksymalnego terminu, aby przeprowadzić procedurę związaną z podziałem majątku dorobkowego, jednak zwlekanie może mieć niekorzystne skutki dla byłych małżonków.
W szczególności warto dopełnić formalności związanych z podziałem majątku w sytuacji, gdy chociaż jeden z rozwiedzionych współmałżonków zawarł nowy związek małżeński.
Jeżeli jeden z małżonków zmarł, zanim zostało przeprowadzone  postępowanie o podział majątku dorobkowego, dział spadku po nim musi być poprzedzony rozliczeniem majątku objętego małżeńską wspólnością majątkową, ewentualnie oba postępowania mogą toczyć się razem.
W sytuacji, gdy małżonek zawarł nowy związek małżeński, z którego także ma kolejne dzieci postępowanie o dział spadku połączone z podziałem majątku dorobkowego zazwyczaj napotyka na wiele trudności.
W takiej sytuacji powstaje konieczność zbadania, który ze składników majątkowych stanowił majątek odrębny każdego z małżonków.
Do masy spadkowej nie wchodzi cały majątek objęty wspólnością ustawową, a jedynie udział w nim zmarłego małżonka.
Moment określenia stanu majątkowego
Dokonując podziału majątku dorobkowego, co do zasady bierze się pod uwagę stan majątku z chwili zniesienia wspólności, a jego wartość – z chwili orzekania.
Jeżeli jedno z małżonków zniszczy składniki majątku wspólnego przed ustaniem wspólności bądź po niej, a uczyni to z winy umyślnej, to utracone rzeczy traktuje się tak, jakby nadal były w posiadaniu. Drugie z małżonków nie może być pozbawione w opisany sposób niekiedy dorobku całego życia. Można także rozliczyć składniki, których zbycie sąd uzna za pozorne. Jeśli uszkodzenie lub utrata przedmiotów majątku dorobkowego nastąpiła z winy nieumyślnej małżonków, nie może mieć to wpływu na podział majątku, ale na ustalenie nierównych udziałów. Po ustaniu wspólności majątkowej mogą się zdarzyć przesunięcia poszczególnych składników między małżonkami.
Do majątku wspólnego należą w szczególności:
a) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków; b) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
c) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
d) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:
a) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
b) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
c) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
d) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
e) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
f) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
g) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków, 
h) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
i) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
j) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.